Giải mã mưu chước Tôn Tử của Trump với truyền thông Nguyễn Tiến Hưng Gửi cho BBC từ Virginia, Hoa Kỳ

Thương trường, chính trường và chiến trường, cả ba đều có một mẫu số chung - phải sử dụng mánh khóe, mưu lược, có khi cả lừa bịp để thành công. 

Trên 60 năm tiếp xúc với mọi giới ở Thủ đô Washington, chúng tôi có nhiều cơ hội được nghe những tiếng kẽo kẹt của 'cối xay tin đồn' (rumor mill) về những gì đang toan tính trong Tòa Bạch Ốc, lúc thì chúng thành tin thật, lúc là tin giả.

Khi ông Trump vừa nhậm chức tổng thống, người ta đồn rằng ông sẽ áp dụng những mưu kế đã giúp ông thành công ở thương trường vào chính trường và chiến trường. 

Về thương trường, ngay từ năm 1987, doanh nhân trẻ Donald Trump đã viết cuốn sách nổi tiếng "The Art of the Deal" (Nghệ thuật Thương lượng) nói về những thành công của ông và lý do thành công. 

Tuy nhiên, chính trường phức tạp hơn thương trường rất nhiều. Cho nên tin đồn ông sẽ áp dụng thêm cả 'Binh pháp Tôn Tử' của Trung Quốc để khuất phục các đối phương. 

Tôn Tử (Sun Tzu) là nhà quân sự nổi tiếng thời Xuân Thu Chiến Quốc (Thế kỷ V). Mưu kế của ông đã trở thành sách gối đầu giường của các nhà quân sự, chính trị từ Đông sang Tây. Bên Nhật có cả một trường phái nghiên cứu nó để áp dụng vào kinh doanh.

Donald Trump và Binh pháp Tôn Tử

Chính ông Trump đã từng nói: "Tôi đọc rất nhiều sách về Trung Quốc," cho nên tôi đưa ra giả thuyết là ông đã nghiên cứu và áp dụng một số trong 'Tam Thập Lục kế' (36 kế sách). 

"Tất cả nghệ thuật chiến tranh đều dựa vào mưu kế lừa bịp đối phương," Tôn Tử viết.

Vào đầu kỳ tranh cử năm 2016, John Barro của tờ New York Times có kể câu chuyện về mưu kế của Trump như sau: năm 1982, ông ta rất muốn Công ty Holiday Inn mua một phần của dự án sòng bạc Trump ở Atlantic City, nhưng lo ngại là Holiday Inn sẽ từ chối vì tiến độ của dự án quá chậm. 

Ông bèn chỉ thị cho giám đốc công trường thuê thật nhiều xe ủi đất và xe đổ đất rồi cho xe chạy lòng vòng quanh khu vực dự án, lúc thì đào đất, lúc lấp đất, lúc ủi đất tạo nên một khung cảnh xây cất thật là nhộn nhịp. 

Ông chỉ thị như vậy là để chuẩn bị cho chuyến thăm dự án của lãnh đạo Holiday Inn. Lệnh của ông rất đơn giản: "Xe ủi đất và xe đổ đất làm những gì thì không quan trọng, tôi (Trump) nói, miễn là những xe đó làm cho thật nhiều" (What the bulldozer and dump trucks did wasn't important, I said, as long as they did a lot of it). 

Theo ông Trump, màn trình diễn này đã thành công: "Ban quản lý Holiday Inn nhìn kỹ cảnh nhộn nhịp này, và một số đã lộ rõ sự kính phục," ông viết. 

"Tôi sẽ không bao giờ quên được là có người trong bọn họ đã quay sang tôi, lắc đầu và nói, 'Ông biết đấy, thật tuyệt vời khi ông chỉ là một tư nhân mà lại có thể mang ra tất cả các bảng stops': 'Pull out all the stops' là sẵn sàng làm mọi việc để thành công, như 'mở hết phím' hay nút stops của đàn organ cùng lúc để âm thanh phát ra thật lớn. 

Dùng màn khói, và hỏa công là những cách Binh pháp Tôn Tử đã nêu ra. Hình chụp một nơi diễn lại các trận đánh thời cổ ở Hợp Phì, Trung QuốcBản quyền hình ảnhWolfgang KaehlerImage captionBinh mã thời Đường trên tranh ở Tây An. Trung Quốc luôn tự hào về binh pháp nhưng có thể chính ông Trump lại biết phép dụng binh của Tôn Tử

Barro thêm rằng: "trong tất cả các bài học trong 'Art of the Deal', đây có thể là bài học soi sáng rõ ràng nhất cho chiến dịch tranh cử của ông Trump."

Tổng thống Mỹ và truyền thông

Sau thắng cử, Tổng thống Trump phải đối đầu với giới truyền thông, vốn không ưa khuynh hướng siêu bảo thủ của ông. 

Ít người để ý tới một điểm quan trọng về nước Mỹ, đó là nước này không có Bộ Thông tin như hầu hết các nước khác. Theo nguyên tắc dân chủ về 'check and balance' thì chính phủ không được phép dùng một cơ quan nào để tuyên truyền trong nước. 

Trong Chiến tranh Lạnh, Mỹ chỉ có USIA (United States Information Agency), trong đó có Đài VOA - mục đích chính là tuyên truyền ở ngoại quốc.

Cho nên, các tổng thống Mỹ luôn ở vào thế thủ vì không có một công cụ nào, dù chỉ là một đài phát thanh, kênh TV, hay một tờ báo để phản biện khi bị truyền thông chỉ trích. 

Chúng tôi còn nhớ mùa tranh cử năm 1960, Tổng thống Eisenhower đang có uy tín lớn bỗng xảy ra vụ U-2 ngày 1/5, máy bay trinh thám Mỹ bị Nga bắn rơi. Báo chí Mỹ ngay lập tức tấn công, khiến uy tín của ông bị giảm nhiều. 

Tôi cho rằng sự kiện này đã đóng góp phần nào vào việc Đảng Dân chủ thắng cử với ông John F. Kennedy trở thành tổng thống năm 1961. 

Tới lượt ông Kennedy, khi đang danh tiếng về thắng thắng trong vụ Liên Xô đặt tên lửa ở Cuba thì bị báo chí tấn công cho là đã can thiệp quân sự trực tiếp vào Việt Nam mà che dấu nhân dân và quốc hội Hoa Kỳ. 

Trong cuốn 'Khi Đồng Minh Nhảy Vào' (trang 467-468) chúng tôi đã kể lại câu chuyện về một số nhà báo Mỹ ngồi uống bia trước khách sạn Majestic ở Sài Gòn phát hiện một chiếc tàu Mỹ phun khói đen, lù lù tiến vào cảng Sài Gòn. Khi khói đen dần tan thì mấy chiếc trực thăng trên boong tàu lộ hẳn ra; thế là những bản tin nóng cứ ùn ùn về tới Washington là đã có bằng chứng ông Kennedy sắp mang quân vào Việt Nam.

Tới Tổng thống Johnson, ông cầm cự để leo thang cuộc chiến được ba năm, cho tới khi phóng viên nổi tiếng Walter Cronkite của đài CBS tỏ ra thất vọng về cuộc chiến (sau Tết Mậu Thân), ông nói: "Tôi đã mất Cronkite là đã mất tất cả tầng lớp trung lưu của nước Mỹ." Sau đó, ông quyết định không ra ứng cử nữa. 

Về Tổng thống Nixon, chúng ta đều đã biết rằng vì tờ Washington Post đào sâu vụ Watergate nên đã dẫn đến việc Nixon phải từ chức.

Đi bước trước

Sau Nixon, các tổng thống Hoa Kỳ từ Ford tới George H. W. Bush, George W. Bush, Clinton và Obama đều phải o bế giới truyền thông. Vì trên thực tế, nó được coi là trục quyền lực thứ tư trong 'tứ trụ triều đình' - "The Power That Be".

Giờ đây ông Trump hành động ngươc lại. Ông biết chắc truyền thông sẽ lấy vụ Putin và bầu cử 2016 để dồn mình vào thế giống Nixon, nhưng Trump đã đi bước trước - tự đặt mình vào thế công, đưa truyền thông vào thế thủ. 

Đi xa hơn, Tổng thống Trump còn sử dụng chính truyền thông để tạo lợi thế cho mình. 

Ông dùng Twitter để đả kích báo chí chính thống. Không cần Bộ Thông tin mà hiệu quả lớn hơn nhiều vì nó lan đi rất nhanh tới bảy tám chục triệu người. Vì rất nhiều người Mỹ rất thích dùng Twitter.

Cách ứng xử với truyền thông của ông Trump gây phản cảm với nhiều người nhưng cũng được không ít người khác ngưỡng mộ

Ông Trump đăng các dòng Tweet hàng ngày từ sáng sớm, nay nói thế này mai nói thế khác, thậm chí nhiều khi nói sai, nói ngược lại chính mình. Hậu quả là gây nên tình trạng rối ren, lẫn lộn, làm lạc hướng. 

Tờ Washington Post (2/11) trích dẫn bản tin Fast Checker sưu tầm được 6,420 lời ông tuyên bố sai lầm hay làm lạc hướng trong 649 ngày tính tới 30/10/2018.

Có phải ông cố ý làm như vậy? 

Rất có thể, vì có lẽ ông đã áp dụng mấy mưu kế sau đây của Tôn Tử:

1. 'Sấn hỏa đả kiếp': theo lửa mà hành động. 

Có nghĩa là lợi dụng tình hình rối ren mà hành động theo ý muốn của mình. Nếu có sẵn lửa thì tốt, nếu không có thì phải 'phóng hỏa' - chính mình gây ra sự rối loạn. 

Điểm này được lộ ra ngay từ đầu nhiệm kỳ của Trump khi vừa vào Tòa Bạch Ốc, ông đã 'phóng hỏa' bằng việc ký pháp lệnh về vấn đề cấm nhập cư, di cư. 

Chỉ thị này lập tức gây nên sự xáo trộn, rối ren. Từ các phi trường ở ngoại quốc, nhiều người bị chặn không được lên máy bay để đi Mỹ dù đã có visa. Tại các sân bay trong nước, rất nhiều người, dù có thẻ xanh, cũng vẫn không được vào Mỹ. 

Lệnh này quá bất chợt: truyền thông tấn công ào ạt, cho là ông kỳ thị chủng tộc, màu da, và chống đối Hồi Giáo, là những vấn đề gây xúc động.

2. 'Đả thảo kinh xà': đập vào cỏ để rắn giật mình sợ hãi. 

Ý nói làm điều gì cho thật kỳ lạ, ngoạn mục để kích động đối phương. Chiến thuật của Trump là kích động truyền thông để gây nên phản ứng. Nhưng khi phản ứng quá mức thì sẽ mất bình tĩnh, mất sáng suốt, nhiều khi còn bị hố, như đã xảy ra với một số bình luận gia trên truyền hình, dẫn đến mất uy tín, hoặc bị thôi việc.

Như Tôn Tử có viết: "Đem mồi ra nhử địch, gây nên rối loạn để đè bẹp kẻ địch".

Chi phí quảng cáo trên TV trung bình cho một mục (khoảng từ 30 tới 60 giây) là 8.286 USD (Fox News) và 5.467 USD (CNN). 

Quảng cáo cả trang trên báo Washington là 30.734 USD (ngày thường) và 33.392 USD (ngày Chủ Nhật). 

Theo cách nhìn của ông Trump thì ông được quảng cáo 'miễn phí' trên tất cả các phương tiện truyền thông, và hầu như hàng ngày.

Ông Trump viết trong 'Art of the Deal':

"Có một điều tôi đã học được về giới truyền thông, đó là họ luôn đói tin về sự kiện, càng giật gân càng tốt. Đó là bản chất công việc của họ, và tôi hiểu được điều này. Vấn đề là nếu bạn hành động một cách kỳ lạ, thêm một chút lăng mạ, xúc phạm, hoặc nếu bạn làm những điều táo bạo, hoặc gây nên tranh luận (bold or controversial) thì báo chí sẽ viết về bạn." 

Ông cho rằng chính vì truyền thông đả kích nên ông đả kích lại. 

"Theo cách tôi thấy, những người phê bình tôi có thể nói những gì họ muốn về công việc của tôi, vậy tại sao tôi không thể nói những gì tôi muốn nói về họ?"

Nhưng dù là 'bad press' (báo đưa tin xấu, phê phán) thì ông vẫn có lợi: 

"Đứng về phương diện thương mại thuần túy, cái lợi được viết về mình thì trội hơn nhiều những bất lợi. Đây thật là đơn giản… Chuyện buồn cười là dù đó là một tin tức phê phán, chê bai, có thể làm tổn thương cá nhân bạn, nhưng nó lại rất có lợi cho việc kinh doanh của bạn."

John Barro của New York Times kể lại là năm 1980, ông Trump khi chỉ mới là doanh nhân đã bị báo chí chỉ trích nặng nề vì đã phá bỏ những cấu trúc bên trong của thương xá lịch sử Bonwit Teller để khỏi làm chậm tiến độ của Trump Tower. 

Nhưng chỉ trích nặng nề lại giúp cho Trump Tower được nhiều người chú ý nên đã thành công.

"Tôi học được rất nhiều qua kinh nghiệm này," ông Trump viết, "Nếu họ quảng cáo tốt cho bạn thì tốt hơn là viết xấu về bạn, nhưng xét cho cùng thì đôi khi nói xấu còn hơn là không nói gì. Nói tóm lại, tranh luận giúp bạn bán được hàng (Controversy, in short, sells)."

3. 'Vô trung sinh hữu': không có mà làm thành có. 

Ông Trump luôn lên án truyền thông là "kẻ thù của nhân dân." Đây là một chuyện chưa bao giờ có, chưa ai từng tuyên bố như vậy. Nhưng ông cứ lặp đi lặp lại, nên nó trở thành một tình huống, một phán xét có ảnh hưởng tới danh dự của truyền thông.

Anthony Zurcher trên BBC News đã bình luận về khả năng độc đáo của ông Trump là cáo buộc truyền thông là 'kẻ thù của nhân dân', điều này đã tạo nên nên sự phẫn nộ. 

Lần thứ hai, thứ ba và thứ tư ông dùng cụm từ này, thiên hạ cho là điều đó hầu như không xứng đáng với một cái nhún vai. Nhưng bây giờ, loại ngôn ngữ đó - nếu đó là một vấn đề - thì là một vấn đề cho các phương tiện truyền thông phải sửa chữa chứ không phải vấn đề của ông Trump.

Cụm từ thứ hai là "fake news" (tin giả), nhằm đánh mạnh vào danh dự của truyền thông. Mới đầu thì ông bị phê phán là ngạo mạn, nhưng Trump cứ nói mãi thì lại có hậu quả là gieo sự nghi ngờ báo chí vào lòng người. Giờ đây nó đã trở thành câu nói thường xuyên ở cửa miệng nhiều người: hễ cứ nghe tin giật gân chống Trump là họ nói "fake news". 

Ông Zurcher còn trích dẫn một cuộc thăm dò của CBS News cho thấy có tới 91% số "người ủng hộ ông Trump mạnh mẽ" nói họ tin tưởng là ông Trump luôn cung cấp cho họ những tin chính xác. Chỉ có 11% nhận định như vậy về truyền thông.

4. 'Khích tướng kế': chọc giận tướng giặc.

Tin mới nhất cho hay thẻ của Jim Acosta để vào Tòa Bạch Ốc đã được phục hồi theo lệnh của tòa án dù trước đó TT Trump ra lệnh 'cấm cửa' nhà báo này

Trong giới truyền thông, CNN thuộc 'hàng tướng lãnh'. Ngay từ đầu, ông Trump đã nhắm vào CNN. Tôi cho rằng: hành động của ông mới đây về việc tước thẻ của phóng viên CNN Jim Acosta không phải là bất chợt mà đã được tính toán từ trước: ông Trump đã chuẩn bị để có cơ hội thuận tiện dằn mặt hãng này, và các hãng khác theo cách "sát nhất nhân, vạn nhân cụ". 

Tin mới nhất cho hay thẻ của nhà báo Jim Acosta đã được phục hồi theo lệnh của tòa án.

Ván bài đảo ngược?

Đó là tình huống trong hai năm qua. Bây giờ sân khấu chính trường Mỹ đã mở ra một màn kịch mới với nhiều diễn viên thuộc Đảng Dân chủ: trẻ trung, đầy sinh lực, đầy tức giận. Họ sẽ vận động để giữ chức chủ tịch của các ủy ban quan trọng tại Hạ viện và mở ra những cuộc điều tra về tổng thống Trump. 

Ngoài vụ bầu cử 2016, điều tra sẽ nhắm vào những điểm yếu của Trump, ví dụ, sau bốn lần phá sản tại sao các ngân hàng vẫn cho ông vay tiền để làm giàu? Tại sao ông không chịu công bố hồ sơ thương mại cá nhân? Ông đã tránh thuế (tax avoidance) hay trốn thuế (tax evasion)? Tránh hay lách thuế thì OK nhưng trốn thuế thì có tội.

Và nếu có bằng chứng rõ ràng qua các cuộc điều tra thì liệu chiêu bài "fake news" của ông có còn hữu hiệu nữa hay không? 

Bỗng nhiên ván bài đảo ngược.

Hoàn cảnh đã dồn ông Trump vào thế thủ: ban ngày ông sẽ nhức đầu hơn, ban đêm sẽ mất ngủ nhiều hơn. 

Chúng tôi đi thăm ngôi trường cũ - Đại học Virginia (UVA) - ở Charlottesville, nơi có khủng hoảng da mầu, biểu tình trong mấy năm qua. Nhiều người ở đây cho rằng chính vì ông Trump quá khích nên đã ảnh hưởng nhóm người quá khích, gây nên bạo động? Đây là một vấn đề hết sức bén nhậy. 

Như vậy, trong hai năm còn lại của nhiệm kỳ một, ông Trump sẽ hành động ra sao?

Rất có thể ông sẽ phải xuống thang về các chính sách nhập cư, bảo hiểm sức khỏe, cắt thuế, giá thuốc, Iran, NATO. 

Đối với Trung Quốc có thể ông sẽ áp dụng kế sách "Dương Đông kích Tây" để đánh lạc hướng. Đối thủ không biết ông sẽ làm gì: lúc thì khép chặt cửa với Bắc Kinh, lúc lại mở, mở rồi lại đóng.

Tuy nhiên, mưu lược của Trung Quốc - nơi sinh ra Tôn Tử - thì cũng không phải vừa.

Chắc chắn rằng trong những ngày tháng tới, cả thế giới sẽ theo dõi trận đấu mới giữa Trump và Tập.

Ngay tới đây, hai ông sẽ gặp nhau ở hội nghị G20 tại Argentina sau khi ông Tập và người phó của TT Trump là Mike Pence đã va chạm nhau công khai ở APEC, Papua New Guinea.

Chúng ta hãy chờ xem bên nào sẽ thắng cuộc?

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của Giáo sư Tiến sỹ Nguyễn Tiến Hưngtừ Virginia, Hoa Kỳ, cựu Tổng trưởng Kế hoạch VNCH kiêm cố vấn của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu trước 1975 ở Sài Gòn. Ông là tác giả hai cuốn 'Khi Đồng minh Tháo chạy' và 'Khi Đồng minh Nhảy vào', đồng tác giả cuốn 'The Palace Files - Hồ sơ Dinh Độc Lập' viết cùng Jerrold L. Schecter bằng tiếng Anh.